W jelitach następuje wymieszanie zmiażdżonego pokarmu z sokami trawiennymi, trawienie, wchłanianie składników pożywienia, a wreszcie wydalanie pozostałych nie strawionych resztek. Jelita, ten nader ważny odcinek przewodu pokarmowego, często ulegają przykrym schorzeniom.

W leczeniu chorób jelit dieta odgrywa bardzo wielką rolę i niejednokrotnie wyleczenie następuje dzięki skrupulatnemu stosowaniu diety ściśle dostosowanej do wskazań lekarskich.
Sama nazwa „przewlekły nieżyt jelit” wskazuje, iż jest to choroba długotrwała, dlatego też należy położyć szczególny nacisk na stosowanie jak najbardziej racjonalnego sposobu żywienia, oszczędzającego równocześnie chory narząd.
Jadłospis należy układać w ten sposób, aby nie występowały w nim pokarmy działające drażniąco na jelita; przede wszystkim więc trzeba pamiętać o usunięciu z diety błonnika, ostrych przypraw, kwasów, wszelkich potraw ciężko strawnych (tłuste mięso i ryby, tłuszcze o wysokim punkcie topnienia, strączkowe, kapustne, sosy, zasmażki, wędliny, ryby wędzone, sery fermentowane).

W przewlekłym nieżycie jelit występują często biegunki, albo też zaparcia, którym towarzyszą zaburzenia w przyswajaniu składników pokarmowych. Może to doprowadzić do niedoborów, a równocześnie do zaburzeń w białkowej, witaminowej czy mineralnej gospodarce ustroju chorego.

Skład diety dozwolonej w nieżycie jelit jest zupełnie niewystarczający zarówno pod względem zawartości witamin, jak i składników mineralnych, nie przeraża nas to jednak z tego względu, iż, jak zostało wyżej powiedziane, chory pozostaje pod ścisłą opieką lekarską i wymienione braki zostają wyrównane przepisywanymi przez lekarza środkami farmakologicznymi, które muszą być stosowane ściśle według wskazań. Poza wyłączeniem z diety produktów i potraw niedozwolonych niezmiernie ważnym czynnikiem leczenia dietetycznego jest zachowanie precyzyjnej higieny przyrządzania potraw oraz stosowanie właściwej techniki.

Skład diety ustalamy w zależności od tego, który odcinek jelit jest chory.
W nieżycie jelita cienkiego skład diety będzie następujący: kaszki, kleiki, sucharki, galaretki i kisiele z soku z czarnych jagód, kakao lub wino czerwone (gronowe), masło, chude gatunki ryb i mięsa (siekane), jaja gotowane na miękko, twaróg. Mleko, które w tych przypadkach jest źle znoszone, eliminujemy w ogóle z diety, stosując jedynie w niektórych przypadkach mleko w proszku.

Jarzyny i ziemniaki w postaci puree można podawać w późniejszych okresach leczenia, po uzyskaniu wyraźnej poprawy. Cukier podajemy w niewielkich ilościach. Potrawy smażone, duszone, pieczone muszą oczywiście być wyłączone z diety.

Kasze przeznaczone na kleiki (jęczmienna, ryż), po dokładnym umyciu zalewamy zimną wodą i gotujemy aż do zupełnego rozklejenia, po czym przecieramy przez gęste, włosiane sito, uprzednio wyparzone wrzątkiem; przed podaniem podgrzewamy i dodajemy świeżego surowego masła. Kasze drobne (np. manna) podajemy rozklejone, z dodatkiem surowego masła, gotowane na wodzie lub na wywarze z jarzyn.

Przygotowując sucharki, należy pamiętać, iż wykonujemy je z „postnej” bułki, cienko krajanej, którą suszymy w piekarniku, na suchej blasze (bez dodatku tłuszczu), bądź w specjalnych piecykach do grzanek.

Mięso i ryby dozwolone dla tej grupy chorych można podawać jedynie w postaci pulpetów, gotowanych w wywarze jarzynowym bądź na parze, oraz budyniów mięsnych.

Przyjemnym urozmaiceniem tak monotonnej diety są kisiele i galaretki przygotowywane z soku z czarnych jagód (czernice), czerwonego wina czy herbaty, bardzo lekko słodzone (nadmiar cukru nie jest wskazany). Deserów nie można robić na zapas, powinny one być spożywane bezpośrednio po zastudzeniu.

Jaja na miękko  podajemy  gotowane przez 3 minuty, 'w skorupce, lub też wybite po ugotowaniu do szklanki.

W zależności od nasilenia choroby lekarz ogranicza lub rozszerza dietę, a po uzyskaniu wyraźnej poprawy pozwala podawać jarzyny i ziemniaki. Zarówno jarzyny, jak ziemniaki najpierw myjemy, obieramy, płuczemy, a do gotowania zalewamy wrzącą wodą. Gdy są już miękkie, przecieramy przez gęste włosiane sito, doprawiamy solą i przed podaniem wzbogacamy małym dodatkiem świeżego, surowego masła.

Niejednokrotnie przez okres kilku dni chory otrzymuje jedynie kleiki. Niektórzy chorzy dobrze znoszą kleiki z siemienia lnianego, które są bardzo zalecane.
Przewlekły nieżyt jelita grubego przebiega przeważnie na przemian z biegunką i zaparciem, a niejednokrotnie tylko z biegunką.

W ogólnym schemacie diety należy pamiętać o skreśleniu wędlin (z wyjątkiem chudej szynki i polędwicy gotowanej), konserw, ostrych przypraw, alkoholu, mocnej kawy i mocnej herbaty, świeżego pieczywa, mleka, a często i jaj; nie podajemy też drażniącego błonnika. W skład diety wchodzą: kleiki, kasze, przetarte ziemniaki i przetarte jarzyny, z wyłączeniem jarzyn o działaniu wzdymającym (strączkowe, kapustne), białe pieczywo czerstwe lub sucharki, chude gatunki mięs i ryb, kisiele, galaretki, wina czerwone, lekka herbata.

Zarówno w poprzedniej, jak i w omawianej obecnie diecie zdarza się, że lekarz ograniczy podawane potrawy do samych kleików, jednak taka dieta nie bywa stosowana dłużej niż przez kilka dni.

Zasady przyrządzania potraw są identyczne jak w przewlekłym nieżycie jelita cienkiego, z tą różnicą, że w nieżycie jelita grubego można podawać zupy jarzynowe czy ziemniaczane, zaprawiane surowym masłem, oraz mięso duszone. Mięso to należy uprzednio zemleć i dusić bez podsmażania, dodając do duszenia minimalną ilość masła i podlewając wywarem z jarzyn. Wyjątek robimy dla mięsa młodych kur, które jest bardzo delikatne — dusimy je w kawałku; ryby gotujemy w całości. Szynkę czy polędwicę, oczywiście tylko gotowane, należy podawać po uprzednim przemieleniu. Przy podawaniu zarówno kury duszonej, jak ryby gotowanej w kawałku, czy jeśli wyjątkowo podajemy cienki kawałek szynki, zwracać należy uwagę na bardzo dokładne żucie tych pokarmów przez chorego.

Jadłospisy tak należy układać, aby pożywienie było w miarę możności pełnowartościowe.

Jadłospisy przykładowe

W nieżycie jelita cienkiego:
Pierwsze śniadanie: kleik ryżowy, sucharek z masłem.
Drugie śniadanie: jajko na miękko, sucharek, herbata.
Obiad: manna na wywarze z jarzyn; pulpet na parze z cielęciny.
Podwieczorek: kisiel z czarnych jagód.
Kolacja: kleik jęczmienny, sucharek, masło, jajko na miękko.
W  okresie  poprawy jadłospis  uzupełniamy  stopniowo  dodatkiem puree z ziemniaków i jarzyn – najpierw ziemniaki, a potem jarzyny przetarte, takie jak marchew, szpinak, salsefia czy bulwy.

W nieżycie jelita grubego:

Pierwsze śniadanie: lekka herbata, przemielona szynka, czerstwa bułka, masło.
Drugie śniadanie: kleik jęczmienny, sucharek, masło.
Obiad: zupa ziemniaczana przecierana; kura duszona, manna, marchew przetarta.
Podwieczorek: galaretka z wina.
Kolacja: pulpet z ryby, szpinak przetarty, odwar z jagód.

PRZEPISY