Dieta przy chorobach nerek to sprawa szczególnie trudna. Na jej charakter wpływa wiele czynników, które może ustalić jedynie lekarz przy zastosowaniu arsenału rozpoznawczych środków klinicznych. Konkretne zalecenia dietetyczne lekarz poprzedza ustaleniem, czy występuje przypadek ostry czy przewlekły, czy choroba przebiega w warunkach wydolności czy niewydolności nerek, czy organizm pacjenta wydala nadmierne ilości mocznika czy niedostateczne, czy nie występują zaburzenia w systemie krążenia, czy występują obrzęki, jakie jest stężenie mocznika we krwi itd. Korelacja wymienionych przykładowo objawów pozwala na określenie stopnia upośledzenia czynności nerek i ustalenia odpowiedniej diety, a w szczególności określenia dziennej racji białka, soli, a czasem i płynów.
Dieta w chorobach nerek jest jednym z ważniejszych środków terapii. Niemniej, mimo złożoności zjawisk, można w diecie nerkowej doszukać się pewnych uogólnień. Dieta nerkowa mianowicie powinna być dietą fizjologiczną, zatem dietą zapewniającą choremu dostawę wszystkich składników pokarmowych, warunkujących zamknięcie bilansu energetycznego, odbudowę zużytych tkanek, utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej, utrzymanie odporności na infekcję. Zapotrzebowanie energetyczne organizmu chorego, mierzone kaloriami, uzależnione jest od wieku, płci, stanu fizjologicznego, trybu życia i charakteru pracy. Wysokość tego zapotrzebowania w stosunku do każdego chorego ustala lekarz. Będzie ono inne u chorych leżących w warunkach domowych czy szpitalnych aniżeli u chorych pędzących normalny tryb życia — pracujących Chorzy pozostający w łóżku otrzymują dietę o wartości 1:1)0—2000 kalorii, podczas gdy ludzie normalnie pracując powinni otrzymywać pożywienie o wartości kalorycznej dostosowanej do rodzaju ich pracy.
Szczególną uwagę w diecie nerkowej zwraca się na dostarczenie choremu należytej ilości białka pełnowartościowego, to jest białka pochodzenia zwierzęcego. Niedawne to czasy, kiedy w chorobach nerek, a zwłaszcza w ostrzejszych ich stanach, białko z diety całkowicie eliminowano. Dziś praktyka taka jako nie uzasadniona została zaniechana. Niemniej zakorzenione nawyki, zwłaszcza wśród starszej generacji pacjentów, stwarzają niebezpieczeństwo stosowania diety bezbiałkowej wbrew zaleceniom lekarza. Zniszczony miąższ nerek nie może się zregenerować bez systematycznego dowozu białka zwierzęcego w codziennej racji pokarmowej. Jeśli stan chorego na to pozwala, lekarze zalecają podawanie białka w ilości 1 g na 1 kg wagi chorego, czyli 50—70 g w dziennych posiłkach. W szczególnie ostrych przypadkach dostawę białka ogranicza się okresowo do 30—40 gramów na dobę. Rzecz jasna, że decyzję w tym przedmiocie może podjąć jedynie lekarz prowadzący chorego. Zalecane produkty białkowe powinny być lekko strawne i łatwo przyswajalne: twaróg, mleko, jaja, chude gatunki mięsa i drobiu oraz ryby. Unikać będziemy wędlin, z wyjątkiem gotowanej szynki i polędwicy oraz parówek (jeśli te ostatnie nie zawierają ostrych przypraw smakowych), tłustych ryb wędzonych, serów żółtych fermentowanych.
W diecie nerkowej w zasadzie nie stosuje się ograniczeń dotyczących ilości spożywanych tłuszczów. Zaleca się jednak stosowanie jedynie tłuszczów lekko strawnych. Należą do nich: masło, śmietanka, śmietana, oliwa i oleje roślinne (sojowy i słonecznikowy). Wyklucza się smalec, słoninę, boczek i margarynę. Chorzy z niewydolnością nerek zwykle źle znoszą zbyt tłuste pożywienie. Omawiana dieta nie ogranicza produktów węglowodanowych.
Chorzy tej grupy cierpią zwykle na brak apetytu. Dlatego posiłki powinny być przygotowywane starannie i podawane w sposób atrakcyjny. Pożądane jest urozmaicanie smaku potraw. Pożyteczne być tu mogą naturalne przyprawy, takie jak sok z cytryny, listki zielonej pietruszki, kopru i szczypiorek oraz koncentrat róży, ogórki kwaszone, pomidory i ich przetwory. Ostre przyprawy smakowe, jak pieprz, papryka, ocet, musztarda muszą być z listy spożywanych produktów skreślone.
Celem zapewnienia równowagi kwasowo-zasadowej ustroju, będącej warunkiem prawidłowego przebiegu procesów fizjologicznych w organizmie, chory powinien otrzymywać w dziennej racji pokarmowej nie mniej niż (>00 g warzyw i owoców, nie licząc ziemniaków. Warzywa i owoce odpowiednio dobrane i należycie przygotowane dostarczą jednocześnie organizmowi niezbędne ilości witamin, a zwłaszcza witaminy C i prowitaminy A.
W nowoczesnej diecie nerkowej dodawanie soli kuchennej ogranicza się jedynie w przypadku wyraźnego zalecenia lekarza. Zawsze jednak należy unikać przesalania potraw.
Kategorycznie wyklucza się z diety wszelkie napoje alkoholowe.
Diety stosowane w chorobach nerek powinny zawierać wszystkie niezbędne składniki pokarmowe i być lekko strawne. Dlatego jako podstawę żywienia dietetycznego w chorobach nerek należy wykorzystywać dietę lekko strawną, i stosując się do wskazówek lekarza modyfikować ją odpowiednio do stanu chorego.
Jadłospisy przykładowe
1. Pierwsze śniadanie: kawa mleczna, pieczywo, masło, szynka, surówka z pomidorów.
Drugie śniadanie: bułka z twarożkiem, napój owocowy.
Obiad: zupa ogórkowa, ryba gotowaną, ziemniaki, zielona sałata lub cykoria, kisiel żurawinowy.
Kolacja: z warzyw i mięsa, sok owocowy.
2. Pierwsze śniadanie: herbata z mlekiem, jajko na miękko, pieczywo, masło, surówka z rzodkiewek.
Drugie śniadanie: biały chleb z polędwicą, herbata.
Obiad: barszcz z warzywami, potrawka cielęca, ryż, marchewka z groszkiem, kompot.
Kolacja: zsiadłe mleko, ziemniaki z koprem.
3. Pierwsze śniadanie: lane kluski na mleku, bułka z masłem i dżem, napój owocowy.
Drugie śniadanie: chleb pytlowy z pastą z twarogu i zielonej pietruszki, herbata.
Obiad: zupa jarzynowa, klops wołowy pieczony w pergaminie, makaron, buraczki, kalafior, galaretka cytrynowa.
Kolacja: karp w galarecie, sałatka z warzyw, pieczywo, herbata z róży.
