Odpowiednie odżywianie w czasie ciąży chroni matkę i dziecko przed powstaniem niedoborów pokarmowych, zapobiega uszkodzeniu ważnych narządów u matki, takich jak np. wątroba czy nerki.
Należy pamiętać, że w tym okresie wzrasta zapotrzebowanie organizmu kobiety na szereg składników pożywienia. Zapotrzebowanie ustroju na pokarm wzrasta w pierwszym okresie ciąży przeciętnie około 100 kalorii dziennie, od 5 miesiąca o 10%, zaś w ostatnich dwóch miesiącach o 20%. Pożywienie kobiety ciężarnej powinno być treściwe. Posiłki należy rozłożyć równomiernie w ciągu dnia przestrzegając spożywania ich o odpowiedniej porze.
Jedzenie zbyt dużych ilości pokarmów nie jest wskazane, gdyż niepotrzebnie przeciążałoby narządy krążenia i trawienia, głodzenie również jest bardzo niebezpieczne dla zdrowia matki i płodu.
Wśród produktów, które powinny występować w całodziennym jadłospisie kobiety ciężarnej, na pierwszym miejscu postawimy mleko, którego ilość powinna wynosić około 4 szklanek dziennie. Nie musi to być koniecznie słodkie mleko. Mleko można spożywać w postaci kefiru, jogurtu, mleka zsiadłego, zup mlecznych, napojów z dodatkiem owoców, czyli tzw. cocktailów mlecznych, deserów, czy też dodawać słodkie mleko do zup warzywnych i jarzyn gotowanych. Poza mlekiem w skład codziennego jadłospisu powinno wchodzić 1 jajko, około 150 g mięsa i 50 g sera czy twarogu. Ilość pieczywa, potraw mącznych, kasz, ziemniaków i tłuszczu nie powinna być zwiększona. 50-gramowa porcja tłuszczu będzie zupełnie wystarczająca — z tym iż co najmniej połowę tej ilości powinno stanowić masło jako źródło witaminy A i D. Nadmiar tłuszczu nie jest wskazany. Duże ilości tłuszczu mogą być szkodliwe dla wątroby lub wywołać kwasicę. Natomiast nadmierne ograniczenie spożycia tłuszczów mogłoby się odbić ujemnie na zaopatrzeniu ustroju w witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K).
Bardzo ważnym składnikiem diety kobiety ciężarnej są warzywa i owoce. Dobierając rodzaje warzyw w jadłospisie należy położyć nacisk na podawanie przede wszystkim tych, które charakteryzują się zielonym i żółtym zabarwieniem (pomidory, marchew, dynia, szpinak, sałata, kapusty, zielona pietruszka). Dzienna porcja warzyw nie powinna być mniejsza niż 500 g, owoców zaś należy podawać około 200 g, pamiętając, że do najbogatszych w składniki odżywcze, a tym samym do najbardziej zalecanych, będą należały czarne i czerwone porzeczki, truskawki, poziomki, maliny. W okresie zimowym będziemy dostarczać ich w postaci prawidłowo przygotowanych przetworów, mrożonek, uzupełniając świeżymi jabłkami i owocami cytrusowymi. Warzywa i owoce są składnikami pożywienia, które nie tylko urozmaicają posiłki, lecz przede wszystkim są cennym źródłem witamin i składników mineralnych; poza tym spożywanie ich zabezpiecza ustrój przed zakwaszeniem i ułatwia trawienie. Część warzyw niezbędnych w dziennej racji powinna być spożywana w postaci surówek.
Jadłospis kobiety ciężarnej powinien być bardzo urozmaicony, a więc należy uwzględniać jak najszerszy asortyment produktów spożywczych, aby pokryć zapotrzebowanie na wszystkie składniki odżywcze. Tak więc będziemy starali się podawać nie tylko wszelkie znajdujące się na rynku warzywa i owoce, położymy również nacisk na urozmaicenie potraw mięsnych, podawanie m. in. wątróbki (obfitego źródła witaminy A i żelaza), nerek, różnych gatunków mięsa, ryb i serów. W końcu drugiej potowy ciąży niejednokrotnie powstają obrzęki; jest to sygnałem do ograniczenia potraw bardziej słonych, takich jak: śledzie czy kiszonki. W ostatnich dwóch miesiącach ciąży zaleca się ograniczenie ilości soli do 5—7 g na dobę. W tym też okresie należy ograniczyć ilość produktów wywołujących wzdęcia (strączkowe, kapustne, chleb czarny). Napoje alkoholowe muszą być bezwzględnie zakazane. Nadto kobiety ciężarne powinny unikać marynat, ostrych przypraw, wyciągów mięsnych i używek, które mogą drażnić przeciążone nerki.
Aby dieta kobiety ciężarnej w pełni pokryła zapotrzebowanie na składniki pokarmowe, należy przy przyrządzaniu potraw przestrzegać zasad prawidłowej technologii, gdyż w przeciwnym razie mogą powstać poważne straty składników odżywczych.
A oto kilka przykładowych jadłospisów:
Jadłospisy przykładowe
1. Pierwsze śniadanie: napój mleczno-owocowy, pieczywo mieszane, twaróg, masło, sałatka z papryki.
Drugie śniadanie: bułka, pasta z jajka z zieleniną. Zsiadłe mleko, owoce.
Obiad: zupa pomidorowa, bitki wołowe, ziemniaki z wody z zielone pietruszką, pory gotowane, surówka z czerwonej kapusty.
Kolacja: galaretka z ryby, surówka jarzynowa, pieczywo, herbata z owoców róży.
2. Pierwsze śniadanie: kawa zbożowa z mlekiem, jajko na miękko, pieczywo mieszane, masło, rzodkiewki.
Drugie śniadanie: chleb z rybą wędzoną, owoce, herbata z owoców róży.
Obiad: zupa jarzynowa zaprawiana mlekiem, wątróbka z rusztu, ziemniaki puree z zieleniną, buraczki, zielona sałata.
Kolacja: zsiadłe mleko, kasza gryczana, surówka jarzynowa.
W okresie karmienia kobieta potrzebuje więcej białka, składników mineralnych i witamin niż podczas ciąży. Dostarczając codziennie niemowlęciu około 1 litra pokarmu, musi przez odpowiednie żywienie wyrównać te straty i zaspokoić zapotrzebowanie własnego organizmu.
Kobieta karmiąca powinna w dalszym ciągu spożywać: 1 litr mleka dziennie, około 10 dkg sera, porcję mięsa lub ryby, ilość masła w ogólnej porcji tłuszczu powinna podnieść do 4 dkg, a ilość cukru do 8 dkg. Warzywa, a szczególnie owoce, powinna spożywać co najmniej w takiej ilości jak podczas ciąży, uwzględniając ich różnorodność. O ile nie występuje skłonność do tycia, powinna zwiększyć spożycie grubych kasz, potraw mącznych oraz mieszanego pieczywa. W diecie powinna również uwzględnić więcej płynów.
Jeśli chodzi o wybór potraw, to należy stosować dużą różnorodność, ograniczając tylko spożycie warzyw strączkowych oraz świeżego razowego chleba, powodującego wzdęcie. Niewielki dodatek przypraw smakowych, takich jak musztarda, chrzan, nie jest szkodliwy.
Matka — zarówno w okresie ciąży, jak i karmienia — ze względu na normalny rozwój i zdrowie dziecka — nie może sobie pozwolić na używanie alkoholu nawet w postaci piwa czy innego niskoprocentowego napoju alkoholowego. Powinna również wykluczyć, a przynajmniej ograniczyć palenie papierosów. Ważną sprawą w okresie ciąży i karmienia jest odpowiednie pielęgnowanie i leczenie zębów.